Fobi Nedir? Fobi Çeşitleri Nelerdir?

Fobi en kısa haliyle yaşadığımız korkulardır. İnsanların çeşitli durumlara karşı hissettiği korku duygusu fobi olarak adlandırılır. Bu korkular çeşitlendirilebilir. Yükseklikten, örümceklerden ve hatta palyaçolardan korkmak kadar birçok çeşidi bulunur.

Fobi Nedir?

Fobi insanın yaşadığı bir tür korku çeşididir. İnsan içgüdüsel olarak bazı canlı veya cansız şeyleri tehdit olarak algılayabilir. Tehdit olarak algıladığı nesnelere veya canlılara karşı da kendisini korumak ister ve onlardan korkar. Bu korku çeşidine fobi denir. Korkulan şeye yönelik olarak insan vücudunun verdiği bu tepki ön uyarı olarak da isimlendirilebilir. Bu ön uyarı sebebiyle insanlar bulunduğu ortamdan uzaklaşmak isteyebilir. Bu sebepten fobi  insanın yaşam kalitesini düşüren, bulunduğu ortamda zorlanmasını sebep olan olumsuz bir durum niteliği taşır.

Fobiler Nasıl Oluşur?

Fobilerin oluşması noktasında birçok faktör bulunabilir. Çoğunlukla kişilerin geçmişte yaşadığı olumsuz durumlar daha sonrasında bir korku haline gelmektedir. Buna fobi çeşitleri arasında bulunan köpek korkusu yani kinofobi üzerinden örnek verilebilir. Hayatının herhangi bir döneminde kendisine köpekler tarafından saldırılmış, bu saldırıdan kaynaklı olarak yaralanmış bir kişi sonrasında köpek görmesi üzerine korku yaşayabilir. Yaşadığı bu olumsuz durumun tekrar etme ihtimali, zararsız olan ve kendisine tehdit oluşturmayan köpek türlerinden de korkmasına sebep olur. Fakat tek faktör yaşanan olumsuz davranışlar değildir.

Oluşum noktasında olumsuz faktörler dışında şu sebeplerde sayılabilir:

• Kişinin herhangi bir sebepten dolayı yaşamış olduğu travma,
• Kendisi yaşamamış olsa dahi başka bir insanın anlattığı veya başka birisinde gözlemlediği korku verici olay,
• Genetik faktörler,
• Yoğun düzeyde stres,

gibi çeşitli faktörler de fobi oluşumuna zemin hazırlar.

Fobi Belirtileri Nelerdir?

Yaşanılan korku durumuna yönelik insan vücudu bazı tepkiler vermektedir. Bu tepkiler fobi sonucunda ortaya çıkan belirtiler olarak isimlendirilir. Bu belirtiler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Terleme,
• Nefes almakta zorluk çekme,
• Mide bulantısı,
• Bayılma veya bayılma ve ölme korkusu yaşama,
• Titreme
• Tansiyon düşmesi

vb. hisler bir fobi yaşadığınızın belirtisi olabilir. Karşılaştığınız benzer durumlarda bu hislere sahip oluyorsanız yaşadığınız durum bir fobiye işaret edebilir. Örneğin her örümcek gördüğünüzde veya her kapalı alanda kaldığınızda bunları yaşıyorsanız bu durumlara yönelik fobiniz bulunuyor olabilir.

Fobilere Ne Sıklıkla Rastlanır?

Fobi türleri değişiklik gösterdiği için her birisinin görülme sıklığı arasında da farklar bulunur. Genel anlamda görülme sıklığı için yüzde 7 ila 12 arasında bir orandan bahsedilebilir. Özgül fobi içinse bu oran yüzde 2.7 oranındadır.

Fobi Çeşitleri Nelerdir?

İnsanlarca karşılaşıldığı veya görüldüğü durumlarda tedirginlik uyandıran ve terleme, mide bulantısı gibi farklı hisler uyandıran kaygı bozukluğunun birçok çeşidi bulunur. Temelde spesifik ve karmaşık olarak ikiye ayrılabilir. Spesifik olarak sınıflandırılan çeşit genellikle erken çocukluk döneminde ortaya çıkar ve ilerleyen zamanlarda etkisi azalır. Karmaşık olanlar ise yetişkinlik döneminde görülen ve insanın yaşamını daha olumsuz oranda etkileyebilir. Buna örnek olarak sosyal fobi  verilebilir. Diğer bazı fobiler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Hayvanlara yönelik: Hayvanların sürüngenler, kemirgenler gibi birçok türü bulunur. Kişilerin herhangi bir hayvan grubunu veya özellikle bir hayvanı görmesi durumunda kaygılanması mümkündür. Bu fobi örnekleri içinde yılan, fare gibi çeşitli canlılara duyulan korku sayılabilir. Ayrıca böcekler, örümcekler, köpek gibi yırtıcı hayvanlar da bu kategoriye dahildir.
• Doğal çevre kaynaklı: Doğal çevrede bulunan su gibi kaynaklara yönelik ortaya çıkar. Örnek olarak deniz korkusu (talassofobi), karanlık korkusu (niktofobi) gibi birçok durumu içerir.
• Sosyal fobi: Toplu halde bulunan insan grubuna karşı konuşmaktan korkmak, insanlarla iletişim kurmakta zorlanmak gibi durumlara sebebiyet verebilir.
• Aquafobi: Suya girilmesi durumunda boğulacağını düşünmek.
• Agorafobi: Güvenli bir alanın dışına çıkmama, bilinmedik alanları güvensiz bulup oralarda kalmaktan çekinmektir.
• Geletofobi: Kişinin kendisiyle alay edilmesinden korkmasıdır.
• Otofobi: Kişinin yalnız kalacağını düşünmesi veya yalnız kalması durumunda endişelenmesi durumudur.
• Astrofobi: Gök gürültüsü ve şimşekten kaynaklı olarak yaşanan korkudur. Normalde yaşanan endişenin çok daha yoğun yaşanması durumunda bir fobiden söz edilebilir.
• Ergofobi: İşe gitme veya çalışma fobisi olarak isimlendirilebilir. Bu durumu yaşayan kişiler çalışırken kendilerini oldukça endişeli hissseder.

Sayılanlar dışında da daha pek çok fobi  bulunur. Bunlar arasında balondan korkmak olan glofobi veya uzun yazılmış olan kelimelerden korkmak olan Hippopotomonstrosesquippedaliofobi gibi birçok çeşit bulunur.

Özgül Fobiler

Özgül fobi nedir, sorusu belirli bir nesneye veya duruma karşı verilen anormal derecede endişe barındıran tepkiler, aşırı korku hali denebilir. Özgül fobiler çoğunlukla erken çocukluk döneminde ortaya çıkmakla birlikte yetişkinlik döneminde fark edilebilir. Bunun sebebi bu korkuları ortaya çıkaracak faktörlerle karşılaşılmamış olmasıdır. Kişiler çoğunlukla kendilerini olumsuz etkileyen nesne veya durumlardan uzak kalarak yaşadıkları olumsuz durumdan kurtulmaya çalışırlar. Örnek olarak kedilerden korkmak özgül fobiye girer. Kedilerden korkan birisi onları gördüğünde uzak durarak yaşadığı olumsuz durumlardan kaçınmaya çalışabilir. Yüksek korkusu da bu türde sık karşılaşılan örneklerden birisidir. Görülme sıklığı ise kadınlarda daha yüksektir.

Karmaşık Fobiler

Karmaşık olarak isimlendirilen fobiler çoğunlukla yetişkinlik döneminde ortaya çıkar. Sosyal fobiyle agorafobi bu sınıfa girer. Özgül fobilere göre yaşam üzerinde daha fazla etkiye sahiptir. Bunun sebebi kaçınmanın daha zor olmasıdır. Köpeklerden korkan birisi bu hayvanlarla karşılaşmaktan uzak durmaya çalışabilir. Ancak sosyal fobisi bulunan bir kişi insanlardan uzak duramaz. İnsanlardan uzaklaşmaya çalıştığında ve iletişim kurmada sorun yaşadığında bu durum hayatını daha fazla olumsuz etkileyecektir.

Agorafobi

Agorafobi kalabalık ve açık alanlarda ortaya çıkan bir kaygı bozukluğudur. Bir karmaşık fobi çeşidi olan bu kaygı bozukluğu çok daha kapsamlı bir yapıya sahiptir. Sadece kalabalık ve açık alanlar değil daha dar alanlarda da belirtileri ortaya çıkabilir. Bir sinema salonunda veya asansörde de belirtilerini görmek mümkündür. Temel olarak kişinin yaşadığı ve güvendiği alanın dışında kalmasıyla birlikte tedirgin olmasını kapsar. Kişiler bulunduğu ortamda herhangi bir sorunla karşılaşılması durumunda yardıma ulaşılamayacağı düşüncesine sahiptir. Bundan dolayı güvenli alan olarak tanımladıkları yerlerin dışında çıktıklarında strese girerler. Yaşanılan durumun ilerlemesi halinde kişiler evden çıkmakta zorlanabilir ve yaşadıkları alanın dışına hiç çıkamamaya başlayabilir. Dışarıya çıkarken kendisine eşlik edecek birisine ihtiyaç da duyabilir. Bu gibi sebeplerden dolayı yaşam kalitesini yüksek oranda düşüren bir hastalıktır.

Sosyal Fobi

İnsan sürekli olarak toplumla ve diğer insanlarla etkileşim halindedir. Sosyal fobi nedir sorusuna kişilerin diğer insanlar tarafından yargılanacağını düşünmesi ve bu sebepten toplum içerisinde sürekli kaygılı halde hissetmesi denebilir. Düşüncelerini söylediğinde tepki alabileceği, davranışlarının diğer insanların hoşuna gitmeyeceği, yaptıklarının insanlarca gülünç bulunacağı, kendisinin eylemleri sebebiyle aşağılanabileceği gibi olumsuz pek çok düşünceyi beraberinde getirir.

Sosyal fobi belirtileri ise şunlardır:

• Göz teması kuramamak
• İnsanlar görüyorken yemek yemekten kaçınmak
• Bir konuşmayı başlatmaktan kaçınmak
• Yeni birisiyle tanışmakta zorlanmak

vb. etkileri içerir. Ayrıca sosyal fobi belirtilerinin fiziksel halinde ise kalbin hızlı atması, nefes almakta zorlanma ve mide bulantısı gibi etkiler de vardır.

Araknafobia (Örümcek Korkusu)

Örümceklerle ya da eklem bacaklı herhangi bir türle karşılaşılması durumunda yoğun bir korku yaşanması durumudur. Bu hayvanla karşı karşıya gelenler korkuya kapılabilir.

Tripofobi (Delikli Cisim Fobisi)

Tripofobi küçük ve çok sayıda deliklerden oluşan bir alanın görülmesinden yaşanan korkudur. Nadir olarak teşhis edilmiş olan ve delikli şeylere fobi bu durumun insanlarda daha yaygın olduğu düşünülür.

Otofobi (Yalnız Kalma Korkusu)

Yalnız kalma korkusu bir insanın yalnız kalma ihtimalini düşünerek korkmasından daha ileridir. Özellikle belirli kişilerin hayatından çıkması durumunda o insan yanında olmadığında yalnız başına kalamayacağını düşünerek korkma durumudur. Kişinin sosyal yaşamında ve günlük hayatında belirli birisi olmadan tek başına hareket edememesine sebep olabilir.

Klostrofobi (Kapalı Alan Korkusu)

Yaygın olarak görülen klostrofobi kişilerin kapalı bir alanın içerisinde kalıp oradan kurtulamama ihtimalini düşünmesi, bu durumdan korkmasıdır. Çoğunlukla asansöre binmekten korkma veya tek binememe olarak görülür. Tünel gibi çeşitli alanlarda da oralarda kalmaktan endişe duyma olarak kendisini gösterir.

Fobilerin Tanısı Nasıl Konur?

Bir fobinin tanısının koyulması için öncelikli olarak kişinin yaşadığı stres durumuna sebep olan faktörler incelenir. Anksiyete oluşturan durumun bir ilaç gibi fiziksel herhangi faktörden kaynaklanmadığı anlaşılırsa kişiye çeşitli sorular sorularak semptomlar ve içerisinde bulunduğu durum anlaşılmaya çalışılır. Sorular ışığında kişinin yaşadığı belirtiler ve korkuları üzerinden hangi fobiye sahip olduğu tespit edilir ve sonrasında çözüm süreci için planlama yapılır.

Fobiler Tedavi Edilebilir mi?

Fobiler tedavi edilebilir ve tedavi edilmedikleri durumda yaşamı olumsuz yönde etkiler. Tedavi için iki yöntemden bahsedilebilir. İlaçlar ve psikoterapi. Bu iki yöntem ışığında içerisinde bulunan fobi  türü fark etmeksizin çözüm aranabilir.

İlaç Tedavisi

İlaç tedavisi uygulanması için öncelikle psikiyatri tarafından kişinin durumunun tanısı konulmalıdır. Tanıya uygun olarak uzman hekim tarafından uygun ilaçlar belirlenir ve tedavi sürecine başlanır. Amaç yaşanan kaygıları, stresi azaltmaktır.

Psikoterapi

Kişi için çevresel ve biyolojik faktörler üzerinden gidilerek tedavi planlaması yapılır. Her fobiye göre farklı plan ve aşamalar belirlenir. Psikoterapist aşama aşama ilerleyerek yaşanan kaygı bozukluklarının, stresin önüne geçmeye ve kişilerin yaşadıkları korkulara karşı daha normal tepkiler vermesini sağlamaya çalışır.

Bilişsel Davranışçı Tedavi (Cbt)

Bir psikoterapi türü olan bilişsel davranışçı terapi fobilerin tedavisinde sıklıkla başvurulan yöntemdir. Bu yöntemde kişinin korktuğu nesne, hayvan veya durumla yüzleşmesi sağlanır. Aşamalı bir ilerleme söz konusudur ve yüzleşme gerçek alanda olabileceği gibi hayali bir alan üzerinde de olabilir. Amaç zamanla korkulan nesneye veya canlıya zaman içerisinde alıştırmaktır.

Maruz Bırakma Tedavisi

Kişiyi korku duymasına sebep olan faktörlerle yüzleştirmek, onlara maruz bırakmaktır. Süreç içerisinde kendisinde korku uyandıran bu faktörlere karşı duyarsızlaşma oluşacağı ve eskisi kadar korkulmayacağı düşüncesiyle hareket edilir.

Kişiyi korku duymasına sebep olan faktörlerle yüzleştirmek, onlara maruz bırakmaktır. Süreç içerisinde kendisinde korku uyandıran bu faktörlere karşı duyarsızlaşma oluşacağı ve eskisi kadar korkulmayacağı düşüncesiyle hareket edilir.

Fobi Oluşumunu Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Fobi oluşumunu çevresel faktörler, model alınan kişi, stres durumu, genetik gibi birçok faktör belirler.

Fobiler İle Başa Çıkma Stratejileri Nelerdir?

Fobilerle başa çıkmanın en etkili yollarından birisi araştırmak ve anlamaktır. Yaşanılan durum anlaşıldıkça ve adım adım üzerine gidildikçe başa çıkmak kolaylaşacaktır.

Fobi ve Korku Arasındaki Fark Nedir?

Korku bir durumu yaşadığınız anda ortaya çıkarken fobi o durumu yaşamayı düşünürken bile belirtiler gösterir. Bir böceği canlı olarak gördüğünde fobisi olmayan kişi de korkabilir. Ancak fobi sahibi böceğin görselini gördüğünde de çeşitli belirtiler gösterebilir.

Fobilerin Günlük Yaşam Üzerindeki Etkileri Nelerdir?

Fobilerin günlük yaşam üzerindeki etkileri karşımıza olumsuz olarak çıkar. Kişilerin ortamlardan, insanlardan, durumlardan veya nesnelerden uzak kalarak hayatını geçirmesine sebep olur. Bu durum da insanların istediği gibi yaşayamamasına ve hayatının kısıtlanması sebebiyet verir.

Fobi Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Fobiler Neden Ortaya Çıkar?

Uzun süre boyunca strese maruz kalmış olmak, olumsuz bir deneyim yaşamak, panik atak geçirmek veya bazı uyarıcı maddelerin kullanımıyla fobiler ortaya çıkabilir. Fobilerin ortaya çıkış sebebi ve kendisi çeşitlilik gösterir.

Sosyal Fobi Tedavi Edilmezse Ne Olur

Sosyal fobi  tedavi edilmediği durumda kişilerin yeni arkadaş edinmesi, karşı cinsle iletişim kurması ve yaşamına rahat bir şekilde devam etmesi oldukça zorlaşır. Yaşam kalitesi fazlasıyla düşer. Bundan dolayı yaşanılan sorunların üzerine gitmek oldukça önemlidir. Sosyal fobi yenme egzersizleri yaşanan sorunla baş etmede fayda sağlayabilir. Bu egzersizler içinde nefes kontrolü, spor yapmak, girilecek sosyal ortam veya durum için önceden hazırlık yapmak sayılabilir. Bir iş görüşmesine gidecekseniz öncesinde karşılaşabileceğiniz durumları analiz edebilir, konuşmanızı hazırlayabilir, yapacaklarınızı belirleyerek gidebilirsiniz. Bilinmezlik oranı sizin için azaldıkça yaşayacağınız streste azalma meydana gelebilir.

En Tuhaf Fobiler Nelerdir?

• Gefirofobi: Köprü üzerinden geçerken korkmak.
• Cherofobi: Mutlu olmayı sağlayacak şeylerden kaçınma, mutlu olmaktan korkma.
• Manyofobi: Kişinin delirme ihtimalinden korkmasıdır.
• Tetrafobi: 4 rakamından korkmaya sebep olan, çoğunlukla batıl inançlardan kaynaklı ortaya çıkan fobidir.
• Ksantofobi: Sarı rengini görme durumunda tedirgin olma durumudur.
• Ablütofobi: Çoğunlukla çocuklarda görülmekte olan yıkanma korkusudur.

En Yaygın Fobiler Nelerdir?

Kişiler arasında daha çok yaygınlık gösteren fobiler şunlardır:

• Klostrofobi: Kapalı alanda kalınması durumunda yaşanan korku durumudur.
• Araknofobi: Örümcekleri görme durumunda yaşanan yaygın bir korkudur
• Akrofobi: Yükseklikten korkmak.
• Ofidiofobi: Yılanlardan korkmak.
• Hidrofobi: Yüzme korkusu olarak da bilinen, kişinin sudan korkmasıdır.
• Hematofobi: Kan görünce korkma durumu.