“Düz duvara tırmanıyor, sürekli gözüm üstünde, çok konuşuyor, eli-ayağı kaşı-gözü hep oynuyor, gözü kara, aceleci, çabuk öfkeleniyor, her seste dikkati dağılıyor, artık başa çıkamıyorum” diyorsanız çocuğunuzda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olabilir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocuklarda sık görülen davranış bozukluklarından biri olarak niteleniyor. Bu tablo erkeklerde kızlara oranla daha fazla görülüyor ve tedavisinde mutlaka bir uzmana danışılması gerekiyor.
Her çocukta farklı belirtiler gözleniyor
Temel belirtileri çocuğun gelişim seviyesine uygun olmayan aşırı hareketlilik, dikkat süresi ve çelinmesinde sorunlar, düşünmeden-dürtüsel hareket etme davranışlarıdır. Bu sorunu yaşayan tüm çocuklarda belirtilerin tamamının görülmesi gerekmez. Problemin dağılımı, her çocukta farklı oranlarda olabilir. Tüm alanlarda sorunlar yaygınsa bu duruma “miks tip” adı verilir. Hiperaktivite olmadan, sessiz, çekingen, kendi halinde, yavaş ve dalgın çocuklara ise “dikkat eksikliği bozukluğu” tanısı konulabilir.
Erken doğan çocuklarda daha yaygın görülüyor
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun nedeni henüz tam olarak belirlenememiş olsa da, birçok faktörün etkili olduğu söyleyebilir. Bunlar arasında soya çekim, hamilelik, doğum ve erken bebeklikte gelişimi etkileyen olumsuz etkenlerin beyin gelişiminde yol açtığı sorunların tetikleyici olduğu düşünülmektedir.
Tanıda hasta öyküsü ve psikometrik testler önemli
Bu hastalığın teşhisi için özel uygulanan test ya da tetkik bulunmamaktadır. Tanı; ailenin vereceği bilgilerden yola çıkılarak çocukta, bebeklikten bu yana görülen belirtiler ve dikkat çeken farklılıkların incelenmesi, çocuğun o yaşındaki durumunun takibi, okul yaşamı ile ilgili arkadaşları ve öğretmenlerinden alınan bilgiler doğrultusunda yardımcı psikometrik testlerle konulur. Bunun yanında çocuğun tiroit fonksiyonlarının değerlendirilmesi, EEG, kan veya nörolojik incelemesi de istenebilir.
DEHB ile beraberinde gelen diğer sorunlar
Özgün öğrenme sorunları: Harfleri ve heceleri eksik ya da ters okuma ve yazma, eldeyi unutma, toplama işareti yaptığı halde çıkartma yapma
İncemotor gelişiminde gecikmeler: Yazı yazarken yorulma, ince işlerde beceriksizlik, ayakkabı bağlama, çorap giyme, düğmelemede güçlükler
Duygu-durum sorunları: Israrcı olma, çabuk ağlama, doyumsuzluk, çok gülme, memnuniyetsizlik
Davranım sorunları: Agresif davranma, küfür etme, gerçeği söylememe, vurma, eşyalara zarar verme, otoriteyle sorunlar yaşama
Anksiyete bozuklukları: Anneden ayrılma güçlüğü, sınav kaygısı, başarısız olma korkusu, takıntılar, saplantılar
Sosyal ilişkilerde zorluklar: Utangaçlık, özgüven eksikliği, göze bakma kısıtlılığı
İlaç tedavisi çocukları bağımlı yapmıyor
Tedavisi için doktor, aile ve okul arasında işbirliğine ihtiyaç vardır. Her çocukta ilaç kullanmak şart değildir. Gerekli vakalarda aileler ilaç kullanımı konusunda suçluluk ve kararsızlık gösterdiklerinden; bu durum bazen tedavinin gecikmesine, sorunların büyümesine, çocuğun yaralanması veya etrafın etkilenmesine neden olmaktadır. İlaçlar doktor kontrolünde kullanıldığından kesinlikle ciddi bir yan etkiye ve bağımlılığa neden olmaz. Ne kadar erken tedavi edilirse akademik güçlükler, hırçınlık, mutsuzluk gibi ikincil problemlerin gelişmesi o kadar engellenebilir.
Hazır gıdalar hiperaktiviteyi tetikliyor
Fazla miktarlarda alınan rengarenk şekerlemeler, değişik şekillerde hazırlanmış kurabiyeler, bisküviler ve cipslerin çocuklarda hiperaktivite, dikkat eksikliği ve davranış bozukluklarının ortaya çıkmasında etki olabileceği belirtilmektedir. Unutulmamalıdır ki; çocuklardaki hiperaktivite genetik faktörler, erken doğum, yetişme/yetiştirilme gibi birçok faktöre bağlıdır. Katkı maddeleri ise sadece etkenlerden biri olabilir. Bu etkeni ortadan kaldırmak için mutlaka sağlıklı besin seçimlerinin çocuklara öğretilmesi gerekir. Hazır gıdaları ve fast food besinleri çocukların mümkünse hiç yememesi ancak önüne geçilemiyorsa çok nadir olarak tüketmesi sağlanmalıdır. Çocuklar daha doğal, sağlıklı besinlere yönlendirilmelidir. Şekerleme yerine meyve, krem çikolata yerine reçel, çikolata yerine ev yapımı puding, asitli içeceklerin yerine ayran, bisküvi yerine evde yapılmış kek, hazır meyve suları yerine taze sıkılmış olanlar tercih edilmelidir.
