Psikolojik hastalıklar, kişiyi fiziki ve ruhsal olarak etkileyerek günlük hayattan uzaklaştıran etkiler yaratabilir. Travmatik ve genetik süreçler hastalığa yön verirken davranışlar hastalık tipinin belirlenmesinde önemlidir. Agorafobi bu hastalıklar arasında çok yönlü nedenlere dayanan ve kişinin toplumdan uzaklaşmasına sebep olan bir problemdir. Bu doğrultuda, agorafobik semptomları kişinin stresle mücadelede yenik düşmesine dayanırken dürtü ve davranışlar arasında korku faktörü rol oynar.
Agorafobi Nedir?
Agorafobinin kelime anlamı alan korkusuna karşılık gelir. Diğer bir ifadeyle; kişinin stresli durumlarında fiziksel olarak bulantı, baş dönmesi ve ritmik kalp atışı gibi belirtiler gösteren agorafobi, genel olarak bir kaygı bozukluğu olarak değerlendirilir. Agorafobi yaşayanlar, kendini güvende hissetmediği ortamlarda yüksek şiddette korku, utanç, endişe ve olumsuz duygularla boğulmuş hissederler. Ayrıca, kişi hissettiği bu duygular karşılığında yardım alamayacağı, çaresiz olduğunu, kurtulamayacağı fikrine kapılır. Hastalık dereceli olarak şiddetlendiğinde kişi evden çıkamayacak noktaya kadar gelebilir.
Agorafobi Neden Olur?
Psikolojik hastalıklardan panik atak, obsesif kompulsif bozukluk, diğer fobik bozukluklar, anksiyete ve bazı kişilik bozukluğu geçirmiş kişilerin yakalanma riskinin daha çok olduğuna dair veriler mevcuttur. Bunun yanında, hastalığın ana nedenleri arasında çevresel ve genetik faktörler baskındır. Ayrıca, çocukluk dönemi yaşanan travmalar arasında özgüven eksikliği, dışlanma, istismar, yanlış ebeveyn tutum ve davranışları mevcutsa agorafobiyi tetikleme olasılığı yüksektir. Küçük yaşlarda kesin bir şekilde fark edilmeyen rahatsızlık, genellikle 20-35 yaş aralığında ortaya çıkar. Son olarak, uzun vadeli yasa dışı madde ve alkol kullanımı gibi durumlar varsa süreci hızlandırabilir.
Agorafobi Belirtileri Nelerdir?
Dışarı çıkma korkusu en büyük belirtileri arasında bulunan rahatsızlığın genel belirtileri panik atak semptomlarına benzer. Diğer bir taraftan, panik atak aniden ortaya çıkan belli bir uyarıcıya gerek duymayan bir rahatsızlıktır, agorafobide ise tetikleyici bir alan olması gerekir. Ayrıca, panik atak ve agorafobinin aynı anda görüldüğü agorafobili panik bozukluk en ağır bilişsel ve davranışsal belirtiler gösteren rahatsızlıktır. Tüm bunlar ışığında, agorafobi belirtileri aşağıdaki gibi listelenebilir:
- Kişi topluluğun bulunduğu ve kalabalık ortamlarda zaman geçirmek istememesi
- Özellikle kişi kuyruk bekleme sırasında, asansörde, toplu taşımada, tünel-otopark gibi kapalı bir yerde, sinemada, tiyatroda, dar mekanlarda bulunmaktan geri durma eylemi
- Kişinin yeni yerlere şüpheyle bakması, evden çıkmak istememesi ya da evden çıkarken yanında birinin olmasını istemesi
- Kişinin kapalı ve dar alanlarda paniklemesi ile bayılma, göğüs ağrısı, kalp krizi geçirme hissi, titreme, terleme, uyuşma, mide bulantısı, ishal, mide kasılması, nefes darlığı gibi fiziki tepkiler göstermesi
- Günün büyük bir kısmını kaygıyla geçiren kişinin sosyal çevresinin, işinin, ailesinin ve okul çevresinin negatif etkilenmesi ve yaşam standardında keskin düşüş yaşaması
- Kişide kaygı ve stres boyutunun artmasıyla toplumda utanç duygusunun meydana gelmesi
- Kişi tekrarlı düşüncelere girdiğinde anksiyete durumunda artma eğilimi ve ölüm korkusu yaşaması
Agorafobi Atakları Nasıl Olur?
Hasta, kendini rahatsız hissettiği ortamda panik atak semptomlarıyla eşdeğer psikolojik ve davranışsal tepkiler sergiler. Hastalar panik atak dışarı çıkma korkusunu bilişsel, psikolojik ve davranış olarak etrafına belirgin bir şekilde gösterir. Son aşamada, şiddetli korku yaşayan kişi duruma koşullanır ve ortamdan kaçma eylemi gerçekleştirir.
Açık Alan Korkusunun Yol Açtığı Sınırlamalar Nelerdir?
Açık alan korkusuyla kişi kendine zarar gelecek düşüncesi ile araç sürmemesi, cenaze ve düğün gibi organizasyonlarda küçük düşeceği düşüncesiyle katılmaması, konser ve şenliklerde insanlarla bir araya gelmemesi gibi fiili durumlar yaşar. Böylece, insanlardan uzaklaşan kişi takım çalışmalarında bulunmada zorluk çeker ve özellikle iş sahasından uzaklaşır. Özel hayatında ise arkadaş çevresinin onu yargılayacağı, utandıracağı ya da şüpheyle yaklaşacağı gibi kodların beyninde tekrarlaması onlarla buluşmamasını beraberinde getirir.
Agorafobi Nasıl Teşhis Edilir?
Hastalığın teşhisinde ilk olarak belirti ve bulgular ele alınır. Panik atak ile benzer semptomlar taşıdığı için kişi bu süreçte kardiyoloji, nöroloji, iç hastalıkları ve göğüs hastalıkları bölümleri tarafından incelenebilir. Bu alanlarda herhangi bir problemi görülmeyen kişi psikiyatriye yönlendirilir. Psikiyatr ile hastanın derinlemesine görüşmesi sonrasında hastalığın ne zaman ve hangi aralıklarla başladığının cevabı bulunmaya çalışılır. Belirtileri tespit edecek laboratuvar ve radyolojik testler olmadığı için kişide oluşan fiziki ve psikolojik belirtiler yol gösterici olur. İlave olarak, fiziki belirtilerin başka hastalıklardan kaynaklı olmadığını doğrulamak adına doktor kan testi de talep edebilir. Bu süreçte, aile öyküsü ve tıbben geçirdiği hastalıklar detaylıca sorgulanır. Ayrıca, psikiyatr tarafından kılavuz özelliği taşıyan Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabında (DSM-5) yayımlanan hastalık belirtileriyle kişide bulguların eşleşmesi gerekir.
Agorafobi Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Agorafobi tedavisi, kişinin yaşadığı özel semptomlara ve bunlardan etkilenme ölçütüne bağlı olarak değişebilir. Çoğunlukla kombine tedaviler tercih edilerek kademeli bu yöntemler uygulanır. Kullanılan bu yöntemler arasında maruziyet terapisi, psikoterapi, yaşam tarzında yenilenmeler ve ilaç tedavisi vardır.
Psikoterapi
Maruz bırakma terapisi ile kişinin kaçtığı durumla yüzleşmesi sağlanır. Bu terapi sonrası uygulanan psikoterapi psikiyatr ve klinik psikolog eşliğinde gerçekleştirilir. Konuşma seansları sırasında bilişsel yeniden yapılandırma yöntemi kullanılır. Böylece, kişide gerçekçi olmayan ve işlevselliği bozan düşünceler üzerinde denemeler yapılır. Bu olumsuz düşünceleri senaryo haline getirmek yerine alternatif düşünceler yüklenmeye çalışılır. Kısa süreli uygulanan bu terapi kişinin korkusunu üstesinden gelmeyi öğrendiği anda bırakılabilir.
İlaç Tedavisi
Agorafobi ilaçları, psikoterapi ile beraber değerlendirmeye alınır. İlaç sınıflarından ilk öneri seratonin geri alım inhibitörü olan antidepresanlardır. Kişiye özgü olarak değişen bu ilaçlar, anksiyete arttığında benzodiazepin türevinde sakinleştirici ilaçlar tercih edilebilir ve diğer problemlerinde kombine ilaçlar kullanılabilir. Ancak bu tarz bir tedavinin kesinlikle uzman hekim tarafından yürütülmesi gerekir.
Agorafobi Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Kişinin korkusu hangi yöndeyse şiddetlenir ve fiziki olarak atakları artar. Bu durum, her türlü ilişkisini bozarak iletişimini olumsuz etkiler. Kişinin korkuya neden olduğu kapalı ya da açık alana gidememesi günlük yaşamını sekteye uğratır. Devamında anksiyete, tek başına dışarı çıkma korkusu, panik atak, obsesif kompulsif bozukluk ve diğer fobiler gelişebilir.
Agorafobinin Günlük Yaşam Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Kişi günlük ihtiyaçlarını karşılamayacak duruma gelebilir. Kendi evinde yalnız kalmaktan, bir toplulukla bilinen bir alanda bulunmaktan, spor yaparken ölüm korkusundan, belli bir mekanda yemek yerken boğulma hissinden korkabilir ve kaygı gelişebilir. Böylece kişi temel gereksinimlerini dahi yerine getiremeyebilir.
Agorafobi ile Başa Çıkma Yöntemleri Nelerdir?
Hasta kesinlikle tedavi süreci için doktora başvurmalıdır. Bunun yanında kendisi de bazı alternatif yöntemleri uygulayabilir. Birinci olarak, kişinin korkulan durumun üstüne düşerek kaygı belirtilerini kontrol etmeyi öğrenmesi önerilir. Ayrıca, kişi durumu hakkında net bir bilgiye sahip olmalı ve tüm etkilerine hakim olması avantaj sağlar. İkinci olarak, diyaframdan yavaş nefes alarak sakinleşme eğilimi test edilebilir. Kaslarını gevşetmek adına egzersizler yapılabilir. Son olarak, kişi kaygıyı yaratan uyarıcı ile maruziyet derecesini kademeli arttırarak yenmeye gayret gösterebilir.
Agorafobiye Ne İyi Gelir?
Düzenli bir uyku en önemli kriterdir. Buna ek olarak; spor yapmak, alkol ve yasa dışı maddeleri kullanmamak, tein ve kafein gibi uyarıcıları içeceklerden sık almamak, lavanta gibi uçucu yağlarla tütsü yakmak, dengeli beslenme gibi yaşam şekillerini kendi hayatına entegre edebilir.
Agorafobi Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Agorafobi kimlerde görülür?
Kadınlarda daha sık görülen rahatsızlık, toplumda %2 civarında gözlemlenir. 18 yaşından sonra genç yetişkinlik döneminde görülme sıklığı artar. Ailesinde bu problemle mücadele eden kişiler varsa çocuklarda görülme olasılığı artabilir ve ergenlik döneminde belirginleşebilir. Ayrıca, panik atak ve anksiyete gibi diğer psikolojik hastalık olan kişiler risk grubuna girer.
Agorafobi ile yaşamak mümkün mü?
Erken yaşta hızla ilerleyen bir rahatsızlık olması nedeniyle fark edip bir doktora danışmak çok önemli. Bu sayede, semptomlar hafifletilerek yaşam sürdürülebilir.
Agorafobi nasıl önlenir?
Ailesinde panik bozukluk olan ya da çevresel faktörler nedeniyle stresli bir yapısı olanlarda görülme sıklığı fazla olbilir. Önlem için stres ya da gerginlik yaratan çeşitli durumlar için bir uzmandan destek alınabilir.
